Bericht van: Radio Nederland Wereldomroep Radio Netherlands logo in white

Willem Arondéus, vergeten verzetsheld

Door Reitze A. de Graaf, 14 augustus 2003

Afbeelding: voorkaft van 'Het leven van Willem Arondéus' van Rudi van Danzig 
In 1943 pleegde een kunstenaarsverzetsgroep een overval op het bevolkingsregister in Amsterdam. De groep stond onder leiding van ene Willem Smit, achter wie de kunstenaar Willem Arondéus schuil bleek te gaan. Op de mensen die Arondéus kenden, moet het een vreemde indruk hebben gemaakt. Die nichterige, klagerige man die opeens een verzetsheld bleek te zijn. Vanwege zijn openlijke homoseksualiteit besteedden de naoorlogse autoriteiten ook maar liever niet teveel aandacht aan hem, aldus Rudi van Dantzig in zijn nieuwste boek Het leven van Willem Arondéus.
 

Voor het schrijven van deze biografie baseert Rudi van Dantzig zich op de dagboeken die Willem Arondéus naliet, en op brieven die hij aan zijn vrienden schreef. Per hoofdstuk geeft Van Dantzig kort aan waar Arondéus op dat moment in zijn leven mee bezig was, om dat vervolgens met dagboek- en brieffragmenten te illustreren. Je wordt zo aan de hand van de biograaf diep het leven van Arondéus ingevoerd.

Rudi van Dantzig
Rudi van Dantzig werd in 1933 geboren in Amsterdam.Van huis uit is hij choreograaf. En niet de minste. De moderne dans in Nederland is mede door hem op wereldniveau gebracht. Hij was sinds 1955 als choreograaf verbonden aan Het Nationale Ballet en van 1971 tot 1991 als artistiek leider. Zijn inzet en betekenis werden in 2001 erkend toen Van Dantzig de internationaal vermaarde Life Achiefment Award kreeg. In 1986 verscheen zijn eerste roman; het autobiogra-fische ‘Voor een verloren soldaat'. Het boek deed nogal wat stof opwaaien. Van Dantzig beschrijft daarin namelijk hoe hij als 12-jarig jongetje aan het eind van de oorlog een liefdesrelatie krijgt met een Canadese soldaat. Voor zijn eersteling kreeg hij zowel de Geert-Jan Lubberhuizenprijs als het Gouden Ezelsoor. Daarna verschenen van hem ‘Noerejev. Het spoor van een komeet', de verhalenbundel ‘Afgrond', de novelle ‘De bruid staat rechts van U' en de toneeltekst ‘Toen gij naakt en bloot waart'.
Kunstschilder Willem Arondéus was altijd al een buitenbeentje. Op twintigjarige leeftijd, in 1914, kwam hij al openlijk uit voor zijn homoseksualiteit. In die tijd was dat zelfs in de kunstenaarskringen waarin hij verkeerde voor velen een flinke stap te ver. En hij maakte het zichzelf ook nog eens moeilijker door te kiezen voor een schilderstijl die eigenlijk al achterhaald was. 
 

Klagerig
Arondéus heeft jarenlang erg veel moeite gehad het hoofd boven water te houden. Voortdurende geldzorgen maakten dat hij steeds maar weer bij zijn beter gesitueerde vrienden aanklopte voor ondersteuning. Ook op het gebied van de liefde verloopt Arondéus' leven maar moeizaam. Als hij alleen is, verlangt hij naar een relatie, maar als hij die heeft, voelt hij zich beknot. Uit zijn dagboek en zijn brieven ontstaat een beeld van een verwende, klagerige man die weinig doet om zelf zijn positie te verbeteren. Van Dantzig lijkt weinig moeite te doen dat onsympathieke beeld bij te stellen.

Oorlog
Des te verrassender is de omslag van Arondéus na de inval van de Duitsers. De jaren ervoor begon hij eindelijk een beetje naam –en geld- te maken, vooral als schrijver van kunstboeken. Na mei 1940 is niemand Foto: Willem Arondéusmeer geïnteresseerd in zijn werk, en ook de relatie met zijn vriend loopt op de klippen. Je verwacht dat Arondéus weer zijn klagerige toon zal opzetten. Maar dit keer wordt hij kwaad. Het is een woede die hij in eerste instantie uit in zogeheten Brandaris-brieven; illegale pamfletten waarin hij kunstenaars oproept het nazibewind te saboteren. Door die brieven komt hij in contact met een kunstenaarsverzetsgroep waar ook Frieda Bellinfante, Gerrit van der Veen en Willem Sandberg deel van uitmaken. Arondéus neemt de schuilnaam Smit aan en gebruikt zijn tekentalent om persoonsbewijzen te vervalsen. 

Passen vervalsen
De verzetsgroep weet duizenden passen te vervalsen. Maar bij twijfel kan de politie of de Duitse Wehrmacht vrij gemakkelijk achterhalen of de pas echt is. Er hoort namelijk bij elke pas een duplicaat, die wordt bewaard in het bevolkingsregister. Om dat controleren onmogelijk te maken, wordt besloten het bevolkingsregister te overvallen, de persoonsbewijzen te verbranden en het gebouw te laten exploderen. Arondéus geeft leiding aan de groep die de overval pleegt.

In de avond van 27 maart 1943  vallen ze binnen. Persoonsbewijzen worden op grote hopen gegooid en in brand gestoken, waarna het gebouw met springstof zwaar wordt beschadigd. De impact is groot; heel Amsterdam heeft het erover. Toch blijft de schade door ingrijpen van de brandweer en hard werkende ambtenaren beperkt. Binnen een paar weken is de registratie weer op orde. 

Opgepakt
Vrijwel de hele groep wordt opgepakt. Ook Willem Arondéus. In het schijnproces dat volgt, probeert hij alle verantwoordelijkheid op zich te nemen. Hij wil zo de anderen zoveel mogelijk uit de wind te houden. Het levert hem veel respect op, ook van de nazi's, maar het mag niet baten. Uiteindelijk wordt Arondéus met een groot deel van de groep ter dood veroordeeld.
 

Het leven van Willen Arondéus 1890-1943. Een documentaire.
Door: Rudi van Dantzig
Uitgeverij De Arbeiderspers
ISBN: 90.29.51.4035
Euro: 24,90
 

www2.rnw.nl/rnw/nl/themes/cultuur/taal/dantzig030814.html

 

terug naar Herdenkingen

Eerebegraafplaats vak 18